با گذشت هر روز، هر دقیقه و ثانیه شرایط برای
مزاری دشوارتر میشد، اوضاع دیگر هیچ به نفع مزاری و حزبش نبود، حملات طالبان از یک
سو و حملات دولت ربانی از سوی دیگر، مزاری را در دوراهی قرار داده بود، یا باید
میدید که غرب کابل به دست شورای نظار و دولت ربانی خواهد افتاد و یا به هم به دست
طالبان، راه سومی مقاومت بود که دیگر حزب مزاری توان مقاومت را نداشت.
اما مزاری راه را انتخاب کرد که به قیمت جان او
تمام شد؟
کودکی عبدالعلی مزاری مانند هر کودک دهاتی دیگر
میان رمه و کشت زارها گذشت اما در جوانی سرنوشت او دیگرگون شد، عبدالعلی مزاری در
سال 1326 هجری شمسی در ولسوالی چهارکنت ولایت بلخ به دنیا آمد، هواداران مزاری او
را مبارز میداند که برای حقوق برابر اقوام
و عدالت اجتماعی مبارزه میکرد، مبارزات مزاری در چارچوب سازمان نصر افغانستان در برابر دولت دموکراتیک
خلق افغانستان آغاز شد، اما کار که مزاری را شخص مهم در تاریخ افغانستان ساخت،
تشکیل حزب وحدت اسلامی در سال 1368 به رهبری او بود.
مخالفان مزاری او را متهم به قوم گرایی در کشور
جنگ زده میکند. در حکومت مجاهدین به رهبری برهان الدین ربانی، مزاری و حزبش در جنگ
با دولت ربانی بود.
پس از آنکه حکمتیار مواضع خود را در 26 دلو 1373
ترک نموده و به سمت سروبی عقب نشینی کرد، مزاری در محاصره دولت ربانی و طالبان
قرار گرفت، از سمت شرق و شمال کابل در محاصره دولت و از طرف جنوب و غرب کابل در
محاصره طالبان قرار گرفت. مزاری میخواست که با طالبان متحد شده و یکجا در مقابل
حملات دولت ربانی و شورای نظار مقاومت کند، اما طالبان این درخواست مزاری را
نپذیرفت بخاطر که مزاری در جنگ غزنی در حدود 300 تن از افراد خود را بخاطر جنگ با
طالبان فرستاده بود که این افراد در برابر طالبان شکست سخت خورد.
طالبان فقط یک گزینه برای مزاری داده بود آن هم
تسلیم کردن تمام سلاح های سقیله حزب وحدت به طالبان، بلاخره بعد از فشارهای جنگ،
مزاری موافقت کرد که تمام سلاح های سنگین حزب وحدت را تحویل طالبان کند، قرار شد
که در حدود 500 تن از نیروهای طالبان از مسیر جاده دارلامان بیاید و در خطوط مقدم
جبهه در منطقه دهمزنگ مستقر شود.
طالبان به شهر کابل بلد نبودند، به همین دلیل
قرار شد که یک نفر راه بلد از حزب وحدت آنها را تا خطوط مقدم جبهه، در دهمزنگ
همراهی کند، این نفر راه بلد در منطقه کارخانه گوگرد گم میشود وبه یکبارگی از دو
طرف شرق و غرب جاده دارالامان بالای نیروهای طالبان، حمله میشود و تعدادی زیادی از
نیروهای طالبان کشته میشود، از این 500 نفر نیروی طالبان فقط تعدادی کمی آنها به
شکل زخمی خود را به چهارآسیاب نزد ملا بورجان میرسانند و میگویند که حزب وحدت به
طالبان خیانت کرده است و ما را به دام انداختند، ملا بورجان عصبانی میشود و دستور
عمومی خلع سلاح حزب وحدت را صادر میکند.
طالبان به شهر کابل بلد نبود به این دلیل قرار
به این شد که یک نفر راه بلد از حزب وحدت آنها را تا خطوط مقدم جبهه در دهمزنگ
همراهی کند، این نفر راه بلد در منطقه کارخانه گوگرد گم میشود و به یکبارگی از دو
طرف شرق و غرب جاده دارالامان بالای نیروهای طالبان مورد حمله قرار میگیرد و از
این 500 نفر تعداد کمی آنها نجات پیدا میکند و به چهارآسیاب نزد ملا بورجان میرود
و گزارش میدهد که حزب وحدت خیانت کرده است و ما را به دام انداخته است، ملا بورجان
عصبانی میشود و دستور عمومی خلع سلاح حزب وحدت را صادر میکند. وقتی مسعود متوجه
میشود که مزاری با طالبان متحد شده و تمام سلاح های حزب وحدت را تسلیم طالبان
میکند، شروع به حمله شدید برعلیه مواضع حزب وحدت میکند و جنگ شدید در غرب کابل
آغاز گردید
وقتی که مسعود متوجه میشود که مزاری با طالبان
متحد شده و تمام سلاح های حزب وحدت را تسلیم طالبان کرده است شروع به حمله شدید
برعلیه مواضع حزب وحدت میزند و جنگ شدید بین نیروهای مسعود و طالبان، در منطقه چهل
ستون و نزدیکی های دارلامان آغاز گردید که طالبان شکست خورد و به ریشخور و تپه های
خیرآباد، عقب نشینی کردند، فشار جنگ مسعود همچنان بر نیروهای مزاری ادامه یافت،
مزاری طی نامه‌یی از ملابورجان قمندان عمومی طالبان در کابل خواست که سلاح های حزب
وحدت را پس بدهند تا نیرهای حزب وحدت توان مقابله در مقابل حملات مسعود را داشته
باشد، اما طالبان نپذیرفت و به خلع سلاح عمومی حزب وحدت تاکید داشت.
بلاخره غرب کابل سقوط کرد و آخرین لحظات زندگی
عبدالعلی مزاری از همین جا رقم خورد.
صبحگاه 22 حوث 1373 در روزنامه های عربی از ریاض
تا کویت عکس های عبدالعلی مزاری را به نشر رساندند که دست و پاه او با ریسمان بسته
شده بود و به نزد طالبان اسیر بود و و خبر مرگ او را نشر کردند، گزارش خلیلی در
مصاحبه با رسانه های اینگونه بود، که مزاری به منظور مذاکره با طالبان به
چهارآسیاب رفته بود، اما طالبان وی و همراهانش را به اسارت گرفته و قتل رساندند و
بعد طی یک صحنه سازی اجساد را با طیاره هلی کوپتر در غزنی اداخته و تحویل مقامات
مردم هزاره در غزنی میدهند، اما گزارش های متعدد که از طرف طالبان در مورد قتل
عبدالعلی مزاری نشر شده است اینگونه است،
طالبان میگویند که شورای نظار مناطق غربی کابل کابل را تسخیر کردند و افراد
حزب وحدت مجبور به عقب نشینی شدند، آنها به طرف ولسوالی چهار آسیاب فرار کردند،
عبدالعلی مزاری با یک نیرنگ خاص و با استفاده از یک موتر میخواست به شکل مخفیانه
از ولسوالی چهاراسیاب به غزنی برود اما در فرقه ی ریشخور واقع چهلستون در یک
کمربند وپاسگاه طالبان شناخته شد و از موتر پایین شد و سپس طالبان او را به ولسوالی
چهارآسیاب انتقال دادند و از چهارآسیاب تصمیم گرفته شد تا همه آنها را در یک
چرخبال سوار کرده و به قندهار منتقل کند تا در قندهار مورد تحقیق و بازپرسی قرار
بگیرد. طالبان مزاری و افراد اسیر شده حزب وحدت را سوار چرخبال کردند و 3 تن از
طالبان مسلح را نیز با آنها به شکل محافظ فرستادند، چرخبال به سوی قندهار در حرکت
بود، این درحالی بود که دست همه اسیران بسته بود به جز دست عبدالعلی مزاری، طالبان
میگویند بخاطر احترام که به عبدالعلی مزاری داشتند دست او را باز نگهداشتند، مزاری
از این فرصت استفاده میکند و بالای یکی از محافظین حمله میکند و سلاح او را
میگیرد، محافظ طالبان زخمی میشود و مزاری دست همه اسیران را باز میکند، مزاری
پیلوت را تهدید میکند که به بامیان برود اما پیلوت از رفتن خودداری میکند، مزاری
بر پای پیلوت شلیک کرده، هلیکوپتر از کنترول خارج میشود و در اسپنده غزنی، حین
نشست اضطراری بر زمین خورده میخورد و شیشه چرخبال میشکند، مزاری و افراد او از
چرخبال خارج میشود و قصد فرار را داشتند، در این وقت 2 موتر پیک اپ طالبان تصادفا
از ساحه عبور میکردند و متوجه سقوط چرخبال میشوند و فهمیدند که این ها اسیران اند
و میخواهند فرار کند، طالبان بدون هیچ غفلت بالای آنها شلیک کردند و همه آنها را
کشتند.
اما مخالفان طالبان این گزارش های طالبان را بی
اساس میدانند و میگویند که طالبان، برخالف عرف ملی و بین المللی، مزاری و افراد او
را در چهارآسیاب کابل بعد از شکنجه به قتل رساندند و جسد او و افراد را از
چهارآسیاب در هلیکوپتر حمل کرده و در قره باغ غنی بر زمین های پر برف انداختند،
مدتی هم وقتی برف‌ها آب و راه ها باز شد، برخی از خبرنگاران داخلی و خارجی را از
قندهار به غزنی بردند و برای اثبات ادعای شان، لاشه ی هلیکوپتر پهلوخورده بر زمین
را نشان دادند.
اگر به عکس های مزاری هنگام اسیر شدن او نزد
طالبان دقیق میشویم، دیده میشود که طالبان دست و پاهای او را با ریسمان بسته است،
چگونه ممکن است که طالبان هنگام اسیر بودن مزاری در چهاراسیاب دست و پاه او را با
ریسمان بسته کرده و شکنجه میکردند اما در داخل هواپیما به احترام او دست او را باز
گذاشتد، این سوال است که طرفداران مزاری همواره میپرسند سوال که ادعای طالبان در
مورد قتل مزاری را زیر سوال میبرد.
در گزارش های طالبان آمده است که بخاطر احترام
به مزاری دست او باز بوده است اما در عکس های یادگاری طالبان با مزاری اوج شکنجه و
تحقیر از سر و صورت مزاری هویدا است، نزدیکان عبدالعلی مزاری گفتند که جسد مزاری
که بعدا به شهر مزارشریف انتقال یافت و نشان میداد که دست و پای او در جریان شکنجه
شکسته و به صورت و سینه اش ده‌ها مرمی شلیک گردیده بود. اگر دست و پاه مزاری واقعا
شکسته شده بود، چگونه مزاری بالای محافظ طالب در داخل چرخبال حمله کرد و چگونه
هنگام نشست اضطراری هواپیما او موفق شد که از داخل هواپیما خارج شود، با این تحلیل
ها جعبه مرموز قتل قتل مزاری دشوار میشود
و نمیتوان یک طرفه قضاوت کرد و از بین گزارش های طالبان یا حزب وحدت یکی را انتخاب
کرد.
سعادت غزنوی، ادعا کرده بود که مزاری با مشورت و
اصرار نمایندگی حزب وحدت در پیشاور حاضر به مذاکره با طالبان شد، محمد کریم خلیلی
برای مزاری از پاکستان ضمانت گرفته بود که طالبان به مزاری ضرر نخواهد رساند و به
همین دلیل به مشوره مستقیم کریم خلیلی، مزاری حاضر شد که وارد مذاکره با طالبان
شود.
اخیرا سید رحمت الله مرتضوی در کتاب خاطرات خود،
ادعا کرده که عبدالعلی مزاری به منظور مذاکره طرف چهارآسیاب رفته بود و اسم
موتروان او رضا از پل سوخته بود و او نیز ماجرا را از رضا پرسیده است. رضا
گفت" من با خانواده ام طرف چهارآسیاب می‌رفتیم، دیدم استاد مزاری و سید علوی
پیدا شدند و گفتند ما را به چهار آسیاب ببر، ما برای مذاکره با ملابورجان می رویم
اما موتر خود را برده نمیتوانیم. من استاد مزاری و سید علوی را به چهارآسیاب بردم
و طالبان استاد را به داخل یک قلعه راهنمایی کردند. شش ساعت منتظر ماندم خبری نشد
و آخر برگشتم.
مرتضوی در کتاب خود نکته عیجب دیگر را هم نوشته
است و آن این که آقای خلیلی و نمایندگی حزب وحدت در پیشاور به شدت از طالبان
انتقاد میکنند که چرا جسد مزاری و اجساد همراهان شان را به غزنی برده و تحویل هزاره
ها داده اند، آنان باید قضیه را بی سروصدا در چهارآسیاب تمام میکردند. در این صورت
ما ادعا میکردیم که استاد مزاری و همراهان او مفقود شده و مسولیت آن متوجه دولت
ربانی است، با این کار، قمندان های حزب وحدت را احساساتی کرده وتجدید قوا میکردیم
و در نتیجه با طالبان هماهنگ، دولت ربانی را ساقط میکردیم.
